Өмнөх нөхцөл байдал
Израиль ба АНУ 2025 онд хамтарсан цэргийн бэлтгэлд оролцсон ба хоёр талын хамтарсан баг Ираны цөмийн байгууламж руу халдах төлөвлөгөө боловсруулсан ажээ .
Ираны дотоод болон бүс нутгийн байдал хурцдаж, Иран нь шинэ “Max Pressure” бодлогод өртөж байгаа. Тус бодлогын тухай өмнөх мэдээлэл: https://www.mgltimes.mn/19978
Одоо болж буй үйл явдал
CBS болон Reuters-ийн мэдээллээр Израиль “цөмийн объектууд руу довтлох бэлэн байдалтай байгааг” цохон тэмдэглэсэн ба АНУ-д энэ довтлогоонд нисэх хүчний дэмжлэг үзүүлж оролцхоор байна.
АНУ нь Ойрхи Дорнод дахь албан хаагчдаа “татаж авав” — Багдад дахь консулын боловсон хүчин, мөн Кувейт, Бахрейн дахь зайлшгүй бус ажилтнуудаа татуулжээ .
Хэрхэн өрнөж магадгүй вэ?
Цэргийн үйл ажиллагаа амжилттай байвал Ираны цөмийн төвүүд-(Natanz, Fordow)-руу чиглэсэн масштабтай хөдөлгөөн эхлэх магадлалтай.
Иран түүхий эдийн цохилт, зэвсэгт сөргөлдөөнөөр хариу үйлдэл үзүүлэх магадлалтай. Мөн Иранын түншүүд болох Хезболла, йеменийн Хути гэх мэт бүлэглэлүүд тус бүс нутагт идэвхижиж болзошгүй байна
Олон улсын эдийн засагт үзүүлэх нөлөөлөл
Түүхий тосны үнэ:
ОЙД-н тосны үнийг бодлогын хэмжээнд нэн эмзэг болгож мэдэх бөгөөд, одоогоор Brent 5 %-иар өсөж $70/баррель давсан байна .
Энэ бол global recession болж хувирах эрсдэлтэй байдал юм.
Хөрөнгийн зах зээл дэх хэлбэлзэл:
Нефтийн тээвэрлэлт тасалдаж, эрсдлийн үнэлгээнүүд өсөх боломжтой. Хэдий зарим шинжээчид “overreaction” гэж тэмдэглэсэн ч, урт хугацааны нөлөөлөл өргөн байхаар байна .
Хөрөнгө оруулагчдын эрсдэлд өртөх байдал нэмэгдэж, S&P 500, Nasdaq-ийн хувьд доголдсон хэлбэлзэл үүсэж магад.
Логистик, худалдаа, үйлчилгээний сүлжээ тасрах:
Умард далайн зам, Суэцийн сувгийг давдаг тээвэрлэлтийн хоцрогдол үүсэж, даатгалын зардал нэмэгдэж болзошгүй.
Ази-Европ хоорондын хувьсах зардалд том нөлөө орж, барааны үнэ өсөх, үйлчилгээний зардал нэмэгдэх эрсдэл үүснэ.
Дипломат ба технологийн салбарт:
Израиль, АНУ-ын талаас Ираны цөмийн байгууламж руу цохилт өгөх магадлал нэмэгдэж буй энэ үед Хятад, Орос, мөн Арабын Нэгдсэн Эмират, Франц зэрэг улс орнуудын дипломатчид “de-escalation” буюу хурцадмал байдлыг намжаах алхам хийхийг уриалж байна.
Хоёр орны хамтын ажиллагааны TTIP, Киото зэрэг олон улсын санамж бичгүүдэд нөлөөлөх магадлалтай.
Дүгнэлт
Хэрвээ АНУ+Израиль Ираны эсрэг хамтарсан дайн өрнөлөө гэхэд газар дээрх үйл явдал хурцдах, олон улсын зах зээлүүд түр зогсох зэрэг хэд хэдэн үе шаттай уршиг үүснэ.
Дэлхийн эдийн засаг үүний улмаас олон триллион долларын эрсдэл, олон улсын тээвэрлэлт дордох, төсвийн зардал өсөх, инфляц зөөлрөхгүй зэрэг эрсдлүүд гарна.
Харин дипломат хүчээр тусгаарлах оролдлогууд амжилттай болбол энэ нөхцөл байдал цаг хугацааны хувьд түр хязгаарлагдах магадлалтай байна.
Монгол Улсад үзүүлэх 5 гол нөлөө:
1. Шатахууны үнэ огцом өсөх магадлалтай
Ираны эсрэг довтолгоо болвол дэлхийн газрын тосны нийлүүлэлтэд сүүдэр унах нь тодорхой. Монгол улс шатахууныг 90% гаруйг импортоор (голчлон ОХУ-аас) авдаг. Гэхдээ:
ОХУ-ын тосны үнэ дэлхийн Brent crude ханштай холбоотой байдаг.
Нэг баррель нефтийн үнэ 100$ доллар давбал, дотоодын жижиглэнгийн шатахуун 200–300 төгрөгөөр нэмэгдэх эрсдэлтэй.
2. Тээвэр, импортын зардал өснө → инфляц даган нэмэгдэнэ
Олон улсын логистик, даатгалын үнэ өсвөл:
Ази–Европын транзит ачаа тээвэр хүндэрч, Монголд ирэх хэрэглээний бараа (электрон, барилгын материал, хүнсний бүтээгдэхүүн) үнэ нэмэгдэнэ.
2022 онд Украины дайнаар Монголд инфляц 14% хүрсэнтэй адил давталж гарах магадлалтай.
3. Монгол төгрөгийн ханш сулрах дарамт нэмэгдэнэ
Валютын зах зээлд ам.долларын эрэлт огцом өсч, төгрөгийн ханш сулрах (1 ам.доллар = 3600-3700 төг хүрэх эрсдэлтэй).
Монголбанк ханшийг тогтоон барихын тулд валютын интервенц, бодлогын хүү өсгөх алхам хийх хэрэгтэй болж болзошгүй.
4. Бүс нутгийн геополитикийн тогтворгүй байдал → хөрөнгө оруулагчид хүлээлтийн байдалд шилжинэ
Гадаадын хөрөнгө оруулалт, ялангуяа уул уурхай, дэд бүтцийн салбарт буурах эрсдэлтэй.
Монголыг гуравдагч хөршүүдээр тэнцвэржүүлэх бодлого хэрэгжихэд удаашрал үүснэ. АНУ-Европын анхаарал Ойрхи Дорнод руу төвлөрвөл Монгол Улс хөрөнгө оруулалт татах “зэрэглэл буурч” магадгүй.
5. Алт, зэсийн үнэ богино хугацаанд өсөх ч эрсдэл дагуулна
Дайн эхэлбэл алтны үнэ өснө (аюулгүй хөрөнгө гэсэн утгаараа), энэ нь Монголын валютын нөөцөд эерэг нөлөөтэй байж болох юм.
Гэхдээ дэлхийн үйлдвэрлэл удааширвал зэсийн эрэлт буурч, “Оюу Толгой” зэрэг экспортоос орж ирэх орлого саарч, манай эдийн засагт нөлөөлж мэднэ.
Дүгнэлт
АНУ + Израиль vs Иран сөргөлдөөн нь:
Монголд шууд цэргийн аюул учруулахгүй ч эдийн засгийн хувьд шатахуун, тээвэр, ханш, инфляцид хүчтэй дарамт болох эрсдэлтэй.Төр засаг урьдчилан сэргийлэх шатахууны нөөц, валютын интервенц, зохицуулалтын бодлого бэлтгэх шаардлагатай байна.
