Балчир үрс тань тайван бус уйлагнаад байна уу? Бас болоогүй унтаж чадахгүй сэрвэлзээд байна уу?
Хэрвээ тийм бол та хүүхдээ ширгэлээд нэг үзээрэй. Үр хүүхэдтэй өрх бүрийн зайлшгүй мэдэх ёстой зүйл бол “Ширгэлэх Монгол Зан Үйл” юм.
Үдшийн бүрэнхийгээр гэнэт чангаар хашгирч уйлах, бие нь эвгүйтэх, нүд нь гүйх гэх мэтэд элдэв зүйлээс айж цочсон хэмээн үзэж эртнээс Монголчууд ширгэлэн домнодог байсан байна. Ширгэлж домнох хэд хэдэн арга байдгийг доор өгүүлэв.
1. Тугалгаар ширгэлэх
Домнохдоо нүдэнд нь сэв суусан гэж үзээд тугалга хайлуулж рашаанд /усанд/ сэвийг нь шингээж авдаг байжээ. Тугалгыг рашаанд хийхдээ:
Мэлмийн хар нь рашаандаа
Мэддэг сэв нь усандаа
Хар буруу нь рашаандаа
Хамаг бузар нь сэвэндээ хэмээн хэлж домнодог ба тугалга дүрсээ олоход сэвийг нь биежүүлж гаргалаа гэж үздэг. Мөн гэрийн эзэн, эрийн бахархал, бяр чадалтай аав нь бяцхан үрийнхээ амийг хамгаалж, хар мууг дарлаа гэж нүдэн дээр нь гарсан дүрсийг хугачин үзүүлэх бөгөөд рашаанд /усанд/ нь чимх босгоны шороо хийн зүүн хойд зүг рүү гарч:
Жам ёсоороо хүн болж төртүгэй
Жаргал зовлон хоёрыг тэнслэн, тэнслэн амьдартугай
Энэ биеэ застугай
Ирэх ерөөлийг хүсье гээд хар мууг тонилгодог байжээ.
2. Лааны тосоор ширгэлэх
Аягатай усанд лааны тос дусаахад тухайн хүүхдийн айж цочсон амьтан, хүний дүрсийг олж лаа царцдаг гэдэг бөгөөд Сосорбарам бурхны зүрхэн тарнийг шившин уншиж, аягатай усанд 3-7 удаа үлээгээд, нар зөв гурван удаа, нар буруу гурван удаа эргүүлэн хүүхэд хөлссөн зүгт цацдаг байна.
Сосорбарам бурхны зүрхэн тарни: Сосорбарамаалаа чанцаало, ум ма ни даарий базар-ни, махаа бараа-дий саа-ри хум хум пад пад
3. Давсаар ширгэлэх арга
Асч байгаа гал, цог дээр давс цацахад “пис пис” гэсэн дуу гарах бөгөөд энэ үед хүүхдээ чармай нүцгэлэн, малгай буруу харуулж өмсгөөд гал болон цог дээгүүр нар зөв эргүүлэн “Ган ширэг суухаа, гангаа ширэг суухаа, ширэг ширэг ширэг” гэж гурван удаа амандаа шившин уншдаг байна. Сосорбарам бурхны тарни болон Ширгийн тарнийг аль алийг нь хөлссөн хүүхдийн цээж рүү гурван удаа үлээж уншина.
4. Хүүхэд тань шөнө уйлж цочиж сэрээд байвал Ногоолин чулуу зүүж өгөх арга бас бий. Үүнээс гадна галын чулуу нэртэй тунгалаг шар чулууг хүүхэддээ зүүж өгвөл маш тайван унтдагийг ч мэдэхэд илүүдэхгүй. Харин уулын болор чулууг хүүхдийн элдэв өвчнөөс хамгаалахын тулд зүүж өгдөг байна. Шүр, маргад хоёр хүүхдийн хүзүүнд зүүлгэвэл арьсны элдэв өвчнөөс хамгаалдаг хүүхдэд ээлтэй чулуу гэнэ.
5. Бор туулай болгох дом
Харуй бүрий болох үед, үүр цайхын өмнөх үед хүүхдийн гурав дахь мэлмийн нээгдэж элдэв дүртэнг ажихвий хэмээн эмээж Бор халзан туулай болгон домнодог байсан нь өдгөө ч хэвээрээ. Балчир үрийн галны заадсаас эхлэн хамрын үзүүр хүртэл хар хөөгөөр зураас татахдаа:
Сүнсэн бие нь бэхжихээс өмнө
Сүүдэр бүхнийг бүү хартугай
Эрхэм бие нь бэхжихээс өмнө
Элдэв мууг бүү хартугай хэмээн хоёр шивнээд гурав дахь дээр нь зулайг нь үнсэн хөө тортогийг нь зурдаг домтой. Ингээд харуй бүрийгээр хүүхдийг авч явахдаа өлгийнийх нь бүсэнд гурван ширхэг Явуу хийн:
Хар лусын хаздаг цагааны шид
Хонгор үрийн бүслүүр зангилаа
Хөх лусын хаздаг цагаан шид
Хөөрхөн үрийн бүслүүр уяа
Улаан лусын хаздаг цагаан
Ураг төрлийн минь бүслүүр хамгаалалт гэж гурвантаа хэлээд үрийн өлгийд явууг зэхэн тогтоож харуй бүрийгээр балчир үрсийг авч явдаг домтой аж. Энэ домыг хэрэв хийхгүй бол хүүхдийн мэлмий хүчирхэгээр хардаг учир айн мэлмий сэвтэж, ухаанд нь сэв суун, энэ ужиг нь өсвөр насанд нь илэрч Авир муутай элдэв муу уршигтай хүн болно хэмээн цээрлэдэг аж. Төрснөөс эхлэн гурван нас хүртэл энэ домыг хийхэд зохимжтой. Учир нь зулайн яс битүүртэл ухамсарт нь хар муу сүнсний ухамсар орж шингэнэ гэж үздэг байна.